مفهوم مديريت زنجيره تامين و لجستيك

لجستيك و زنجيره تأمين لفظي است كه در چند سال اخير در كشورمان و به ويژه اين روزها تحت عنوانهايي نظير “مديريت زنجيره تأمين”، “لجستيك ناب”، “لجستيك چابك”، “شركتهاي خدمات امور لجستيك”، “انجمن لجستيك و زنجيره تأمين”، “كنفرانس ملي لجستيك و زنجيره تأمين” و… بسيار شنيده مي شود.

نزديك به سه دهه است كه بحث مديريت زنجيره تامين مطرح گرديده است و براساس آمار و ارقام موجود، كشورها و سازمانهايي كه اين دانش را به كار گرفته اند پيشرفتهاي چشمگيري در حوزه هاي مربوطه داشته و سود سرشار و صرفه جويي هاي كلان مالي از بابت به كارگيري اين نگرش نصيبشان شده است. كما اينكه مردم نيز به عنوان مشتريان از اين بابت منتفع شده اند. نظر به منفعتهاي زيادي كه به خاطر به كارگيري مديريت زنجيره تامين حاصل گرديده است، امروزه اين فلسفه در بين سازمانها و كشورهاي مختلف مقبوليت خاصي پيدا كرده و هر روز نيز به مشتاقان آن افزوده مي گردد. در كنار اين، طي سه دهه اخير، نگرش علمي و آكادميك به مبحث مديريت زنجيره تامين بسيار مثبت بوده و مقالات و كتابهاي فراواني در اين زمينه نگاشته شده است.
مي­ناميم. با بياني واضح تر، يك زنجيره تامين تنها زنجيره­اي از فعاليتهاي تجاري به صورت ارتباطات يك به يك يا بنگاه به بنگاه نمي­باشد، بلكه شبكه­اي از فعاليتهاي تجاري و ارتباطات بين آنهاست. «مديريت زنجيره تامين» فرصتهايي را براي حصول يك تشديد مثبت در يكپارچه­سازي و مديريت درون شركتي و بين شركتي پيشنهاد مي­كند. در اين حالت، «مديريت زنجيره تامين» با مزيتهاي فرايندهاي تجاري در ارتباط بوده و روش جديدي را براي مديريت فعاليتهاي تجاري و ارتباطات با ساير اعضا در زنجيره تامين ارايه مي­دهد.

مفهوم «مديريت زنجيره تامين» از يكپارچه­سازي خدمات لجستيكي درطول زنجيره تامين به سمت يكپارچه­سازي و مديريت فرايندهاي كليدي تجاري درطول زنجيره تامين باز تعريف شده است. براساس همين شفاف شدن تفاوت بين «مديريت زنجيره تامين» و لجستيك، در سال 2003، انجمن مديريت لجستيك تعريف اصلاح شده­اي از لجستيك را ارايه كرد. اين تعريف اصلاحي به وضوح موضع انجمن مديريت لجستيك را بيان مي­دارد كه «مديريت لجستيك» را به عنوان جزئي از «مديريت زنجيره تامين» معرفي مي­كند. اين تعريف اصلاح شده بدين صورت است:

لجستيك آن قسمت از مديريت زنجيره تامين است كه كارايي و اثربخشي جريان روبه­جلو و روبه­عقب و نيز ذخيره­سازي كالاها، خدمات و اطلاعات مربوطه بين نقطه آغازين زنجيره تا نقطه مصرف نهايي به­منظور تامين نيازمنديهاي مشتريان زنجيره را برنامه­ريزي مي­كند، به­كارمي­گيرد، و كنترل مي­كند.

لجستيک

اين لغت ريشه‌اي يوناني دارد و در موارد نظامي براي جابجايي جنگ‌افزار ، مهمات و جيره غذايي در مواقع حرکت از مکان اصلي به سمت خط مقدم استفاده مي‌شود. در زبان يوناني ، رومي و امپراطوري رم شرقي، نظامياني وجود داشتند با نام LOGISTIKAS که وظيفه مسائل مالي و تقسيم مايحتاج بر عهده آنان بوده است.

در ديکشنري آکسفورد لجستيک به اين صورت تعريف شده: قسمتي از علوم نظامي که وظيفه تهيه و تحويل آماد و جابجايي مواد و افراد و تجهيزات را دارد.

و در ديکشنري ديگري به اين صورت تعريف شده است : مدت زماني که براي مهيا کردن منابع مورد نياز است.

همينطور لجستيک به صورت عمومي شاخه‌اي از علوم مهندسي است که سيستمهاي انساني بجاي سيستمهاي ماشيني ايجاد مي‌کند.

گستره‌هاي مديريت لجستيک عبارت هسنتند از:

· لجستيک داخل مرزهاي يک کشور

· لجستيک داخلي

· لجستيک خارج از مرزهاي کشور

لجستيك به كليه فعاليت هاي هماهنگي اطلاق مي شود كه جهت بررسي، تحقيق، مطالعه و برآورد نيازها و احتياجات اوليه در زمينه وسايل و تجهيزات، ماشينها و ابزارآلات ، تاسيسات و قطعات از هر نوع و كليه امور مربوط به تهيه، توليد، بيمه، نگهداري، انبارداري، توزيع، حمل و نقل، تنظيم و تهيه روش انجام كار، طراحي سيستم و دستور العمل و نظارت بر موارد فوق انجام مي گيرد.

منافع بكارگيري دانش لجستيک و مديريت زنجيره تامين

· موجودي‌هاي کمتر

· بهره‌وري بالاتر

· چابکي بيشتر

· موعدهاي تحويل کوتاهتر

· سود بالاتر

· رعايت حقوق بيشتر مشتري

· وجود موجودي‌ها و اندازه انباشته‌ها به مقدار صحيح

· قابليت مشاهده و ردگيري رخدادها

· کاهش هزينه‌‌ها

· افزايش خدمت دهي به مصرف‌كنندگان

· ايجاد مزيتهاي رقابتي

· تعامل نزديکتر با تامين کنندگان

· ايجاد فرصت براي خريد مقادير زياد و با هزينه کمتر

· ايجاد مرجع پاسخگويي

· توانايي اجراي دقيق سيستم‌ها به صورت ترکيبي

لجستيک در صنايع مختلف
توجه به گسترش فعاليتهاي صنعتي و بازرگاني و عزم جدي در سطوح مختلف كشورها در زمينه تعالي و توسعه، دقت در تمامي ابعاد تامين، توليد و توزيع را -فراتر از نوع و كيفيت محصول- براي جهش در پيشرفت ايجاب مي نمايد. مطالعه تجربه جهاني در اين زمينه نقش مديريت زنجيره تامين و لجستيك را بسيار برجسته مي نمايد.

بخش مهمي از محصولات و خدمات مرتبط با مديريت زنجيره تامين و لجستيك در حوزه هايي تعريف مي شوند كه عبارتند از: سيستمها و تجهيزات حمل و نقل محصولات و بار ، فناوريها و سيستمهاي ذخيره سازي و انبارش، فناوريهاي حمل و نقل اقلام خشك، اقلام مايع و اقلام فله اي، خدمات و فناوريهاي لجستيك مواد خطرناك، داراي ريسك و ويژه، انواع سيستمهاي كنترل (بيسيم و…)، سيستمها و نرم افزارهاي مديريت حمل و نقل و مديريت انبار و … . بدين ترتيب فعالان عرصه حمل و نقل از شاخص ترين فعالان عرصه لجستيك و خدمات رنجيره تانين هستند.

همچنين، بخشي از محصولات و خدمات مرتبط با مديريت زنجيره تامين و لجستيك در حوزه بسته بندي انواع و اقسام مواد و محصولات به منظور انتقال، توزيع و فروش است. مواد و محصولاتي كه از لحاظ ابعاد، سياليت يا جامد بودن، ميزان فسادپذيري، فاصله توليد كننده تا مصرف كننده و … متفاوت هستند. بدين ترتيب فعالان حوزه بسته بندي از مهمترين فعالان عرصه لجستيك و خدمات رنجيره تامين به شمار مي آيند.

در کنار مسائل صدرالاشاره، مواد و محصولات غذايي كه طيف بزرگي را شامل مي شوند، داراي ويژگيهاي منحصر به فردي هستند. اين ويژگيها در زمينه هايي از قبيل ابعاد، ميزان و زمان فسادپذيري، سياليت يا جامد بودن، فاصله توليد كننده تا مصرف كننده، مدت زمان تحويل و … مطرح هستند. از رو شرايط و مشخصات خاصي براي زنجيره تامين و لجستيك اين نوع مواد و محصولات به وجود مي آيد. بدين ترتيب فناوريها و تجهيزات و سيستمهاي مديريتي، برنامه ريزي، نرم افزاري و عملياتي خاص در حوزه هاي حمل و نقل، انبارش، توزيع،شناسايي، كدگذاري و رديابي، توزين، بسته بندي و ديگر حوزه هاي لجستيكي طلب مي كند.

توجه به مشخصات مواد و محصولات صنايع نفت و گاز و پتروشيمي ويژگي هايي از قبيل داشتن ارزش استراتژيك، سيال بودن و پيوستگي بعضي از اقلام، فله اي بودن بعضي از اقلام، قابليت بسته بندي شدن بعضي از اقلام، خطرناك و داراي ريسك بودن، نياز به شرايط خاص براي انجام فرآيندهاي توليدي، انبارش، انتقال و مصرف برجسته مي شود. اين ويژگي ها شرايط و مشخصات خاصي را براي زنجيره تامين و لجستيك اين نوع مواد و محصولات ايجاب مي كند. بدين ترتيب فناوريها و تجهيزات و سيستمهاي مديريتي، برنامه ريزي، نرم افزاري و عملياتي خاص در حوزه هاي حمل و نقل، انبارش، توزيع،شناسايي، كدگذاري و رديابي، توزين، بسته بندي و ديگر حوزه هاي لجستيكي طلب مي كند